چرا ممکنه بعضی ها از بعضی کارهای محسن نامجو خوششون بیاد

بحثم رو از نماهنگ «زلف بر باد» شروع می کنم، چون این یکی رو بیشتر گوش دادم و دیدم. من از یه چیزهایی تو این کار خوشم میاد و یه چیزهایی هم برام مسخره و یا بی اهمیت هستن. یا اینجوری بگم بعد از اولین بار دوست داشتم یه بار دیگه هم ببینم و همینطور بعد از دومین بار. وقتی فکر می کنم که جذابیت های این نماهنگ ناشی از چیه چند مورد به ذهنم می رسه: اول اینکه گام موسیقیش گام مینوره (تونالیته اون تقریباً معادل تونالیته ی آواز اصفهان موسیقی ایرانیه) و یه جاهایی خواننده صراحتاً تحریرهای آوازی اصفهان رو اجرا می کنه. بنابراین گام این کار نه تنها از زیباترین و عاشقانه ترین گام های موسیقی است بلکه مناسب فضای کل کار انتخاب شده. دوم اینکه شعر حافظ مثل یک جواهر درخشش خیره کننده ای در کل کار ایجاد کرده. و سوم (و شاید مهمترین) نمایش تصاویری جذاب (برای بینده ی ایرانی) از دخترکی جذاب (برای بینده ی ایرانی) با اداهای با نمک (البته برای بینده ی ایرانی). برای درک بهتر دلیل سوم دو تا کار میشه انجام داد. یکی اینکه بدون نگاه کردن به تصاویر فقط به موسیقی گوش کنین تا متوجه کاهش چشمگیر زیبایی کار بشین. البته چون شما تصاویر رو قبلاً دیدید هنگام گوش کردن به صدا باز هم تصاویر رو متصور میشین. بنابراین روش دوم بهتر جواب میده: برای چند نفر که تا حالا این کار رو ندیدن، فقط صدای اون رو بدون تصاویر پخش کنید و بینید چند نفر از اونا به نحوه ی خواندن خواننده نمی خندن. ممکنه بعضی ها از این جور بررسی که یه اثر رو به مولفه هاش تقسیم کنی و جداگانه اونا رو بررسی کنی خوششون نیاد. خود من هم البته معتقدم که برخی از زیبایی ها فقط بعد از کنار هم قرار گرفتن مولفه ها بوجود میان و ممکنه نتونی مستقیماً به یکی از مولفه های خاص ربطش بدی، ولی وقتی بحث ما موسیقیه، باید بشه یه اثر رو از رادیو هم گوش کرد و لذت برد، وگرنه چیزی غیر از (یا بیش از) موسیقیه (اگه کسی اینو قبول نداره خیلی نامرده).
صحبت «زلف بر باد» طولانی شد! اما در مجموع کارهای این خواننده چطوره؟ اولین کاری که من از نامجو گوش کردم احتمالاً «بگو مگو» بوده (مطمئن نییستم). ولی ترانه ی«عقاید نئو کانتی» را درست یادم میاد که سال 84 از رادیو بی بی سی گوش کردم و تا چند روز بخش هایی از اون رو زمزمه می کردم. ترانه های دیگه ای که ازش گوش کردم و امتیازی که من با معیار پنج ستاره ای گوگل رد بهشون میدم عبارتند از: جبر جغرافیایی (یک و نیم ستاره)، گیس (دو ستاره) و نوبهار (سه و نیم ستار).
اگه بخواین می تونین یه چیزایی اینجاها پیدا کنین:
مصاحبه
ویکیپدیا
موسیقی
تقریباً همه آدم های موسیقیکارِ غیر خنگی که من باهاشون از نزدیک آشنا بودم، کارهایی از جنس کارهای نامجو رو انجام میدادن، اگرچه جدی انجام نداده باشن. وقتی به ده پونزده سال پیش نگاه می کنم، خیلی از دوستام یادم میان که با تار مثلاً آستوریاس رو میزدن یا با گیتار مثلاً ردیف ایرانی میزدن و یا حتی تلفیق گام های غربی و ایرانی رو انجام میدادن (چیزی که نامجو روش تاکید می کنه، اما ادعای نامجو از اونجایی که کسی این کارها رو منتشر نکره ادعای صادقیه). بنابراین این حرفش که تلفیق اپیدمی زمانه است هم حرف درستیه و شاید یکی از دلایل اقبال آثارش همین اپیدمیه. اما هنوز دلائل دیگه ای هم برای این موضوع وجود داره. به نظر من با یه نگاه کلی به کارهای این خواننده متوجه می شیم که کارهای نامجو فقط قالب های موسیقی رو نشکسته، بلکه قالب های فرهنگی رو هم شکسته و با این کار نوعی طنز و یا هجو تو کارهاش حس میشه. اینه که تو یه چنین فضای فرهنگی بسته ای (بسته بودن این فضا فقط به دلائل سیاسی نیست، بیشتر به دلیل محدودیت های ماهوی خود فضاست) که خیلی ها از زور این محدودیت ها حتی روحیات آنارشیستی هم پیدا می کنن، چنین کارهایی میتونن پاسخی به یک نیاز بزرگ و حتی دیرین باشن.
در فرهنگ ما تقدس سازی مثل آب خوردنه: حافظ رو باید با وضو و فقط برای عشق معنوی با تمجید و ستایش و تکریم و در یک حالت روحانی فقط بعضی شب ها بخونی! موسیقی آسمانی ایرانی رو فقط کسانی می تونن اجرا کنن که حداقل شصت و پنج سالشون باشه و شصت سالش رو نزد اساتید عظام زانوی تلمذ زده باشن و فلان باشن و بهمان نباشن. حتی کسانی که نه شعر حافظ می خونن و نو موسیقی ایرانی اجرا می کنن اونقدر توی رودرواسی مخاطب هستن که خوسانسوری مزمن می گیرن. ولی این کاری که جمعی از گروه های موسیقی اخیر (عمدتاً گروه های زیر زمینی) و همچنین خواننده ی مورد بحث انجام داده اند در مقابل این رویکرد قرار می گیره. یعنی همون تقدس زدایی خودمون.
البته همونطور که همیشه یه عده هستن که منتظرن تا با هر کار جدیدی از بیخ و بن مخالفت کنن، یه عده هم هستن که برای هر کار جدیدی به صرف جدید بودنش از شوق و ذوق خودکشی می کنن. یه چنین واکنشی رو من در قبال کارهای نامجو هم دیدم، از نظر من بیشتر سنت شکنی ها علاوه بر اینکه بسیاری قیود دست و پا گیر رو کنار میزنن و افق های جدیدی باز می کنن، یه چیزایی رو هم از بین می برن (منظورم اینه که تو کارهای خودشون وجود نداره، وگرنه تو کارهای قبلی که از بین نمی ره). این قاعده در مورد نامجو هم صدق می کنه و اون خنده ای که گفتم اکثر شنوندگان مثلاً «زلف بر باد» بدون دیدن تصاویر میکنن ناشی از همین خرابی ببار آمده ی مذکور است (عجب جمله ای شد!).
فکر کنم بسه دیگه، زیادی نوشتم، حوصله ی خودم هم سر رفت...